Bir Gelecek Düşü: Fütürizm

Highlights

• 2023-12-18 12:25 Futurizm, 1. Dünya Savaşı’ndan önceki dönemde 1909 yılında İtalyan şair Filippo Marinetti tarafından başlatılan bir sanat hareketi. 1914 yılının öncesinde kapitalizm hızla ilerleyerek yükseliyor ve bir sanayileşme söz konusu. İlerleme çağının bir simgesi olarak da makine ayrı bir önem kazanıyor doğal olarak. Futurizm de bu makineleşmeni getirdiği değişimle geleceğe yönelik bir tutku besliyor, teknolojiye hayranlık duyuyor ve çağdaş yaşamın hızını vurgulayan bir anlayışı yansıtıyor. Tam da bu tutkudan yola çıkarak değişen dünyanın ve iletişim araçlarının çeşitliliğinin insa zihin üzerindeki etkisine yoğunlaşıyor. Bu denli tutku beslemelerinin bir sebebi var tabii ki. Futurizmin doğduğu ortam yoğun bir endüstrileşme dönemi sonuçta. Avrupa’nın birçok yerinde yaşanan bir endüstrileşmeden söz ediyoruz tabii ki. Ancak İtalya’da endüstrinin yaşadığı dönüşüm diğer ülkelere göre daha yavaş ilerliyor. Futuristler de bu yavaşlık karşısında bir başkaldırı gösteriyorlar aslında, bir bıkkınlık hakim. Bu yüzden de bu dönüşümü hızlandırmayı hedefliyorlar.

• 2023-12-18 12:26 Şair Filippo Marinetti bu akım için çok önemli çünkü bu adam yaşadığı klasik ortama ve sorunlarına karşı tepkili. Bu tepkisini de kendisi gibi düşünen diğer gençlerle paylaşıyor. Bir manifesto yazarak paylaşıyor bunu tabii ki. Futurist Manifesto adıyla 20 Şubat 1909 yılında Paris’te yayınlanan Le Figaro gazetesinin ön sayfasında yer alıyor. Manifestonun yayınlanmasıyla da akımı resmen başlattığını duyuruyor. Bu manifestonun içeriği bizlere onların özellikleri hakkında çok net bir bilgi veriyor aslında. 7 maddede şunları dile getiriyor Marinette. Tabii ki 7 maddelik bir manifesto değil ama en önemlilerini sizler için toparladım. Birincisi, tehlike aşkı, enerji ve korkusuzluk şarkısını söylemeye niyetliyiz. 2- Şiir sanatımızın temel unsurları cesaret, atılganlık, başkaldırma olacaktır. 3- Şimdiye dek edebiyat hareketsizliği kendinden geçmeyi uykuyu yüceltti. Biz, agresif hareketi, heyecanlı uykusuzluğu, yarışçının hızını, ölümlü sıçramayı, yumruk ve tokatı yükselteceğiz. 4- Dünyanın ihtişamının yeni bir güzellikle zenginleştiğini beyan ediyoruz. Hızın güzelliği. 5- Mücadele dışında güzellik yoktur. Agresif karakter olmayan hiçbir çalışma, başyapıt olamaz. Şiir, bilinmeyen güçleri insan önünde diz çöktürecek şiddetli bir saldırı olarak tasarlanmalıdır. 6. Savaşı öveceğiz. Ve son olarak 7. Müzeleri, kütüphaneleri, her tür akademiyi yıkacağız. Ahlakçılık, feminizm, her tür fırsatçı ve faydacı korkaklık ile savaşacağız. Fütürizme başlatıyoruz. Çünkü bu toprakları kokuşmuş profesörlerin, arkeologların, kılavuzların ve antikacıların kangreninden özgürleştirmek istiyoruz.

• 2023-12-18 12:27 Bütün bu manifestodan da anlayacağınız gibi biraz Nietzsche’ci bir felsefi yaklaşımları var. Ekspresyonizm bölümünde de bahsetmiştim hatta bundan. Nietzsche’ye göre gelenekler insanı olduğu yerde durduran gelişmesini ve ilerlemesini önleyen şeylerdi. Ekspresyonistler gibi, fütüristler de geleneği ciddi anlamda hiddetle reddettiler.

• 2023-12-18 12:28 Öncelikle geleceğin hız, teknoloji ve değişimlerle dolu olacağını savunup, mevcut sanat ve edebiyat anlayışlarını reddederek, yine aynı şekilde geleceği yaratıcı bir şekilde yakalamayı amaçladılar. Eski olan her şeyden, özellikle sanatsal ve siyasi geleneklerden nefret ettiler. Bunda tabii ki endüstrileşmenin İtalya’ya geç gelmesi en önemli etken. Bu yüzden hız, dinamizm gibi kavramlara çok düşkünler. Birçok akım geleneğe karşı çıktı, evet. Ama aralarında en kendilerince anarşist olanı emin olun Fütüristlerdi. Dadeizm de var sonrasında tabii ki. Tekrar son maddeyi de göz önünde bulunduracak olursak, sanat tarihçilerinin ve sanat eleştirmenlerinin işe yaramaz bir düşünce yapısına sahip olduklarını düşünüyorlardı. Onlara göre toplum bu kişilerin dediklerine kesinlikle önem vermemeliydi. Çünkü onlar geleneğe bağlıydı.

• 2023-12-18 12:28 Özellikle sanayi devriminin getirdiği makineler ve yeni araçlar, fütüristler için sanatsal bir ilham kaynağının iteliğindeydi. Marinette’de yayınladığı manifestoda hızlı trenler, otomobiller ve uçaklar gibi teknolojik gelişmelere duyduğu hayranlığı dile getirmişti zaten. Ona göre bu gelişmeler insanlığın doğaya karşı bir zaferi gibiydi aslında. Doğanın karşısında insanoğlunun yarattığı bu hız ve sürat üstün gelecekti. Buna ek olarak şöyle de bir görüşü var Marinetti’nin. Bir yarış otomobilinin klasik antik Yunan heykeli olan Semadrek Kanatlı Zafer’inden daha güzel olduğunu savunuyordu. Kanatlı Zafer heykeli olarak da bilinir bu heykel.

• 2023-12-18 12:29 Makine estetiği zaten ön planda onlar için. Böylesine eşsiz bir heykelin fütüristlere estetik gelmesini de bekleyemeyiz zaten.

• 2023-12-18 12:29 Hatta Fütürist Manifesto’nun müzikle ilgili bölümlerini de yazmıştır bu adam. Akımın müzik alanındaki yönünü de şekillendirmiş bir yandan. Ancak yine de gerçekten gürültüden oluşan müzikler bunlar. Yani müzik demek ne kadar doğru bilemiyorum gerçi ama birkaç haftadır yan evimde tadilat var. Mesela ben her gün fütürist bir müziğe Şahit oluyorum aslında. Kafanızda canlandı değil mi o tadilat sesleri? İşte tam da bu aslında füturist müzik. Yani gürültülü ve hızlı sesler. Linkini ekledim. Bir dinleyin bakalım tahammül edebilecek misiniz? Çünkü ben gerçekten edemedim.

• 2023-12-18 12:30 Peki resimde füturizm nasıldı? Tabii ki her alanın olduğu gibi resminde bir manifestosu vardı. Futurist Ressamlar Manifestosu ve Futurist Resim Teknik Manifestosu. Bu manifestolarda futurist resmin nasıl olması gerektiğini anlatıyorlar aslında. Sanatçılar tarafından evrensel dinamizm kavramının görselleştirildiğini görüyoruz. Kaotik bir atmosfer var resimlerde. renkleri ve biçimleri bazen keskin çizgisel hatlarla, bazen de böyle daha yumuşak, noktacı bir teknikle ayrıştırıyorlar. Onlara göre fütürist resim, sezgisel yaklaşımla bilimsel buluşları bir araya getiren bir şey aslında.

• 2023-12-18 12:30 Nesnenin dinamizm olarak algılanması da alışıla gelen form ve renk anlayışını sarsıyor. Yani geleneksel sanatla kıyaslamak gerekirse resimdeki alışılmış üslubu görmüyoruz. İşte nedir bu alışılmış üslub? Mesela temiz renk geçişleri, espaslar, doğru kullanılmış ışık ve gölgeler, oran orantı… Bunlara dair hiçbir şeyi göremeyiz fötülistlerin eserlerinde. Sabit bir noktayı ya da mutlak oranı aramaya çabalamıyorlar çünkü. Yani tek bir anı resmetmek yerine dinamik bir algıya görselleştirmeyi amaçlıyorlar.

• 2023-12-18 12:30 Akımın en önemli sanatçılarından biri, İtalyan ressam ve heykeltıraş Umberto Boccioni. Genç fütüristlerin lideri olarak da görülüyor aynı zamanda. Bu sanatçı, resimlerinde kendi farklı ruh hallerini eş zamanlı olarak sanat yapıtına yansıtabilirliğiyle biliniyor. Benim de gerçekten beğendiğim çalışmaları var hem resim hem heykel alanında. Birisi 1912 tarihli simultaneous visions, eş zamanlı görüntüler. Böyle eski illüstrasyon kitaplarındaki görselleri andırıyor bana. Diğeri de 1913 tarihli The wall on top of a bottle in space. Şişenin mekandaki gelişimi. Basit bir nesneyi dinamik bir formla işlediğini görüyoruz bu eserde de. Bir de Zihin Halleri serisi var. Boccioni bu seriyi kübizmi inceledikten sonra yapıyor.

• 2023-12-18 12:31 Bocciani ve diğer füturist sanatçılarının resimlerinde de böyle kübizmin yoğun etkilerini görebilirsiniz.

• 2023-12-08 21:11 Aynı şekilde sabit duran sıradan bir nesneyi fütürist bir anlatımla birleştiriyor. Bu anlattıklarımdan özellikle de manifestosuna bakacak olursak Akım’ın başlıca özelliklerini görebiliyoruz aslında.

• 2023-12-18 12:32 Gelelim fütürizmin sonlarına. Fütürizmin ikinci evresinde yani Birinci Dünya Savaşı’ndan hemen sonraki evresinde Marinetti, Ulusal Faşist Parti’nin lideri olan İtalyan politikacı Benito Mussolini ile görüşmeler yapmaya başlıyor. Ve bu görüşmelerin sonucunda da fütürizm ile faşizm bir noktada özdeşleşme eğilimleri gösteriyor. Çünkü Marinette Fütürist Politica Partisi’ni kuruyor. Bunun sonucunda da fütürist hareket faşizmle ilişkilendiriliyor. Hatta faşizmin resmi sanatı gibi algılanıyor. Tabii aslında ikinci evre demek ne kadar doğru olur bilmiyorum. Çünkü savaş da birlikte fütürizmin etkisi de. yavaş yavaş bitmeye başlıyor. Savaşın bir tür hijyen görevi gördüğünü savunan futristlerden bazıları savaşta hayatını kaybediyor ki bu ölümlerin akımı sonlanmasında çok büyük bir etkisi var. Aslında savaş toplumu yenileyici ve canlandırıcı bir güç olduğunu savunanların, onu romantize edenlerin hayatlarını ellerinden alıyor. Boccioni’de hayatını kaybedenlerin arasında diğer birçok fütürist sanatçı da fütürizmin ilkelerini reddedip kübizme yöneliyorlar bütün bunların sonucunda.

• 2023-12-18 12:32 Bu ikinci evre dediğimiz kısımda Marinetti, fütürizmi yeniden canlandırmak için Airo Pitura adında bir akım oluşturuyor ve akımı temsil etmesi için de Balla’yı görevlendiriyor. Yine de yaşananlara rağmen akım bazı ülkelerde de rağbet görmüştür. Özellikle Ruslar tarafından çok sevilmiş ve Rusya’daki fütüristlere Rayonizm adı verilmiştir.

• 2023-12-18 12:32 Sonuç olarak yavaş yavaş etkisini yitirse de 20. yüzyıl sanatını ve kültürüne çok önemli etkilerde bulunmuştur. Özellikle Dadeizm, Sürrealizm ve Popart gibi diğer sanat akımlarına da bir noktada ilham kaynağı olmuştur.