Tanzimat Donemi (#5&6-15)

Highlights

• 2024-08-30 14:18 Avrupa’da da benzer bir ekonomik kriz var. 1873-1896 arasında büyük ekonomik bunalım var Avrupa’da. O güzel 100 yıl ortası canlanma bitti artık.

• 2024-08-30 12:47 O kadar değeri düşüyor ki devlet bunu gösterilmek için aldığı dış borç 1850’ti, aldığı dış borç da bu kaimeleri geri çekiyor. Ve çok ilginç bir şekilde aynı sikkeler yani bu bahsettiğim kuruşma 7.50 lira aynı sikkeler farklı yerlerde farklı kullanımlara göre farklı değerler taşıyor ülke içinde.

• 2024-08-30 11:16 Osmanlılar o sırada Mısır valisi, Kavalyonlu Mehmet Ali Paşa’ya karşı yürüttükleri savaşta da Nicip’te Mısırlılara yenilmişti. Bu haberi almadan hemen önce kendisi vefat eder.

• 2024-08-30 12:44 Ekonomiye gelirsek Avrupa 100 yıl ortası ekonomik canlanma dediğimiz 1838-1841’de ticaret anlaşmalarıyla Osmanlı’nın dış ticareti çok hızlı bir şekilde açılıyor. Hatta her 10 yılda bir ikiye kaplayan bir dış ticaret hacmimiz ve tabii ki dış diler açığımız var.

• 2024-08-30 11:25 Sadece konjonktürün devamını sağlıyor. O dönem hatta Florence Nightingale efsanesinin çıkışı İngiliz bir hemşire, Selimiye’de kurulan Sahra Hastanesi’nin yönetimin üstlendiği için askerler arasında ünü o şekilde artıyor bugüne kadar geliyor.

• 2024-08-30 12:49 Öğrencileri ise 1850 ile 1860’lı yıllarda Ali ve Fuat Paşalar. Taşra ıslahatçısı Mithat Paşa, anayasa hazırlayıcısı Ahmet Cevdet Paşa.

• 2024-08-30 11:50 Hatta Mithat Paşa İzmir’deki Mithat Paşa Caddesi’ne ismini veren kişidir. Mithat Paşa o dönemin Reformunu eyaletlerde, taşrada uygulayan kişi olarak geçer.

• 2024-08-30 12:58 O dönemde Mustafa Reşit Paşa’nın önderliğinde 3 Kasım 1839’da Gülhane-i Hatt-i Ümayun yani Tanzimat Fermanı ilan edilir. İçeriği can, mal ve namus güvenliğini sağlayacağını, iltizam sistemi yerine doğrudan vergilendirmenin geleceğini, zorunlu askerlik, yasa önünde her dinin eşit olacağını belirten maddeler vardır. Bu tabi ki bu detay, en son söylediğim detay İngiliz desteğine yönelik konumlu stratejik bir hamledir.

• 2024-08-30 12:58 Rusya tüm Ortodoksların koruyuculuğunu talep ediyor. Kriz buyuruyor. Sadece Filistin’deki kilisenin idaresinden ise bütün Osmanlı içindeki Ortodoksların kontrolünü. Ve Eflak ve Boğdan’ı işgal etmekte dedrediyor. Fransa ve İngiltere’nin desteğini alan Osmanlı bu taleplerin hepsini reddediyor. Bunun üzerine Rusya Eflak ve Boğdan’ı işgal ediyor. 1854’te savaş ilan ediliyor. Avusturya, Fransa ve İngiltere Osmanlı’nın yanında yer alıyor. Bu yüzden Rusya işgal etti. Efrak Boğdan’dan daha savaş olmadan geri çekiliyor.

• 2024-08-30 12:59 Anlaşma yapılan Paris anlaşmasıyla Karadeniz’in Osmanlı kıyısı olan dahil yerlere askersiz ve teşhissatsiz olacağına karar veriliyor. Eflak ve Boğdan Osmanlı’ya tekrar bırakılıyor. Osmanlı toprak bütünü büyük güçlerin güvencesi altındadır yazıyor. Bu aslında onur kırıcı bir şey ama Osmanlı açısından iyi olabilir.

• 2024-08-31 00:09 Osmanlı hükümeti her güç rekabetini aslında zayıflıyor. Her tartışmada, örneğin Lübnan üzerinden anlatacağım. 1860’da Lübnan bir daha karışıyor. Lübnan’da Maroni Hristiyanlarla Düzliler savaşıyor. Fransa asker yolluyor. En sonunda Lübnan Osmanlı’da kalıyor ama Hristiyan bir valinin denetiminde. Bu aslında Osmanlı hakimiyetinin yavaş yavaş erimesi. Aynı şey Girit’te deniliyor. 1866’da isyan. Karşılığında genel aff ve reform. Buraya henüz bir vali atanmıyor ama daha sonraki bir sonraki krizde Hristiyan vali atanacak. Ondan sonra da Yunanistan’a ilak edilecek. Aşama aşama planın bir ilk aşaması. Osmanlı evet iki farklı grup Hristiyanların içinde ya da Şiiler fark etmez. İki farklı grubun çatışması var. Günün sonunda Osmanlı evet toprağı koruyor ama özellik veriyor.

• 2024-08-31 00:11 Çünkü askerlik o dönem 5 yıl, yere geliyor seferberliklerle 22 yıla kadar süresi olan neredeyse bir ömür asker oluyorsunuz.

• 2024-08-30 13:00 Gemilerin yıllık masrafının karşılanması ve gemileri idare edebilecek, geri gelecek tatbikat yapılması, geri gelecek operasyon yani savaş yapabilecek kapasitede yeterli elemanımız yok. Tanzimat döneminin en önemli olaylarından biri de bakanlıkların kurulması. Artık kurumsallaşma dediğimiz idarelerin açılması. Ve en önemli bakanlık devletin yaşamasını sağladığı için bu denge politikasıyla dış işleri yani harici Buralardan daha önce de anlattığım gibi tercüme odası, dış büyük elçilikler ve hariciye de Osmanlı’nın en önemli reformcuları yetişmiştir. Mustafa Reşit Paşa, Ali Paşa, Fuat Paşa en önemli idarecilerdi. Danışma meclisleri kuruluyor. Bunlar uzmanlık itiva eden, devlete tavsiyeler veren kurullar. Önemli yetişmiş insanlar var işlerinde. En önemlisi Meclis-i Vala-i Akame Adliye. Yeni yasaların tartışıldığı ve idari kulunarda isnaf görevi görüyor. Daha sonra bu idare iş yükünden dolayı ikiye ayrılıyor. Meclis-i Vala ve Meclis-i Ali Tazminat. Ve Meclis-i Vala da Devlet Şurası ve Temiz İdaresi olarak daha sonra bölünüyor. Daha da kurumsallaşıyor. Devlet Şurası bugünkü danıştay.

• 2024-08-30 13:00 O zaman iltizam ayanları doğruyordu. Yani bir bölgenin vergi gelirinin peşin olarak satılması. Örneğin, bir bölgenin, İzmir bölgesinin vergi geliri, tam örneklerle 100 bin altın olsun. Eğer ihaleye çıkılıyor, 80 bin altın vererek, bir ayan, önemli bir oranın beyi, 80 bin altını veriyor peşin olarak, Osmanlı hazinesi 80 bin altını alıyor, çekiliyor. Diyor ki ayana, vergileri sen toplayacaksın benim namıma. 100.000 altın toplaması gerekiyor ama 120.000 de toplayabilir, 150.000 de toplayabilir. Bu tabi daha sonra özellikle Balkanlarda ağır vergilendirme, Ayanlar’ın tabi Ayanlık 2. Malum tarafından belli bükülmüş bir sistem ama gene de bu mültezimlerin Eyalet ordularıyla beraber halka zulmetmesi Balkanlar’da yeni isyanlara yol açacak.

• 2024-08-31 00:12 En sonunda Fransa’dan örnek alınarak Eyalet sistemi şu şekilde, idaresi tam şu şekilde kararlaştırılıyor. 1864’te. Vilayet, eyalet. Sonra Sancak geliyor ilk. Sonra Kaza ilçe. Sonra Naye ve Kariye dediğimiz köy geliyor.

• 2024-08-31 00:12 ama iyi örnekler de var. Mesela Mithat Paşa gerçekten çok iyi bir valiydi. Hatta Mithat Paşa İzmir’deki Mithat Paşa Caddesi’ne ismini veren kişidir. Mithat Paşa o dönemin Reformunu eyaletlerde, taşrada uygulayan kişi olarak geçer. Taşra’nın reformcusu diye geçer. Ve 2. Meşrutiyet’in ilanında da büyük rol oynayacaktır. 1. Meşrutiyet’in.

• 2024-08-31 00:13 1844’de İslamiyet’i terk eden idam cezasının uygulaması kaldırılıyor. 1850’de yeni bir ticaret yasası. 1963’de deniz ticaret yasası. 1967’de yabancılara toprak satışının serbest bırakılması. 1969’da gayrimüslimler için layık mahkemeler kuruluyor.

• 2024-08-31 00:13 Askeri rüştiyeler ve idadiye hazırlık okulları da açılıyor. Fransız etkisi var eğitimde. Şöyle düşünülüyor, her kasabaya bir rüştiye, her kente bir idadi ve her heyalete bir sultaniye, lise kurulması isteniyor. Ama tabii ki maddi imkansızlıklardan dolayı olamıyor. Sadece iki tane sultaniye yani lise açılıyor. Bir tanesi 1869 Galatasaray. 1873’te de Darüşşafaka.

• 2024-08-31 00:14 Ekonomiye gelirsek Avrupa 100 yıl ortası ekonomik canlanma dediğimiz 1838-1841’de ticaret anlaşmalarıyla Osmanlı’nın dış ticareti çok hızlı bir şekilde açılıyor. Hatta her 10 yılda bir ikiye kaplayan bir dış ticaret hacmimiz ve tabii ki dış diler açığımız var. İngiltere en büyük iğracatçı. Fransa uzak ara ikinci. Daha sonra Balkanlarla ticaret yapan Avusturya geliyor. İlk dış borcumuzu Kırım Savaşı’nda alıyoruz.

• 2024-08-31 00:15 Ama dış borcu uzun vadeli yatırımlarda kullanamıyoruz. Hep günlük gününü kurtarmak adına kullanıyoruz. Bu yüzden uzun vadeli yatırımlar dönmediği için günü geldiğinde ödemesinde sıkıntı oluyor. Borcu faizi yine borçla ödeme yoluna gidiyoruz. Ülkenin içinde Galata’da da Galata Ermeni bankerlerinden borçlar alıyoruz.

• 2024-08-31 00:16 O dönem çıkarılan madeni paralarda, Bir kuruş. Yirmi kuruşun bir araya geldiği bir mecidiye. Beş mecidiyenin bir araya gelmesi bir lira. Çektiğinde bozuk paralar. Bozuk para demeyeyim gerçi. Sikki. Çünkü altın ve gümüş içinde ayrı olan madeni para. Bozuk para demek olmaz. Madeni para. Ama ülke içinde insanlar yabancı para kullanıyorlar ticaretlerinde. Sonra devlet kaime dediğimiz kağıt para çıkarıyor. Aslında bugünkü bir kağıt para değil, bir devlet dair. %12,5 faizli. Ama o kadar güvensiz ki, kimse hazinenin bunu geri ödemeyeceğini düşünmediğinden dolayı bu kaimeler %50 değerinin altında alıp satılmaya başlanıyor. O kadar değeri düşüyor ki devlet bunu gösterilmek için aldığı dış borç 1850’ti, aldığı dış borç da bu kaimeleri geri çekiyor. Ve çok ilginç bir şekilde aynı sikkeler yani bu bahsettiğim kuruşma 7.50 lira aynı sikkeler farklı yerlerde farklı kullanımlara göre farklı değerler taşıyor ülke içinde.

• 2024-08-31 00:16 Ve faiz işi o kadar karlı ki bu Ermeni Rum ve Musevi topluluklar bu sektöre, bu faiz işine giriyorlar ve uzun vadeli yatırım yapmaktansa faizle zengin oluyorlar. Sadece faiz üzerine dönen bir sistem, günü geçiştiren hiçbir şekilde uzun vadeli bir yatırım kimse yapmıyor. Ama İngiltere’de öyle miydi? İngiltere belki sömürgeciliğinde vermiş olduğu para akışını uzun vadeli yatırımlara, sanayiye, sanayileşme, boğar devrimiyle gelen sanayileşme yatırım yaptığı için uzun vadede bankacılık sistemi de tabii ki onunla paralel olarak gelişiyor ve müthiş gelişmiş bir ekonomiye yol açıyor.

• 2024-08-31 00:16 Osmanlı Bürokrasi Artık diye bir sınıfımız var eskiden. Hepsi birer padişahın kulu, yeri geliyor azledilen, yeri geliyor mal varlığına enkollanan, yeri geliyor idam edilen insanlarken artık bu sınıf kendine özgüveni olan, Fes ve redigunt giyen, yabancı dil bilen, Avrupalı arkadaşlar olan, yine bir tip kalemiye sınıfı bürokratlar ve gerçekten devleti yöneten kişiler artık bunlar.

• 2024-08-31 00:16 Sultan Abdülaziz, 1867’de Fransa ve İngiltere’yi ziyaret ediyor. Bu ilktir. Ve sonrası… Son… Evet, sondur. Daha sonra Şehzadeler gidecek.

• 2024-08-31 00:17 Islahatların babasının Mustafa Reşit Paşa olduğunu söylemiştim. Öğrencileri ise 1850 ile 1860’lı yıllarda Ali ve Fuat Paşalar. Taşra ıslahatçısı Mithat Paşa, anayasa hazırlayıcısı Ahmet Cevdet Paşa. Bunlar bürokrasinin en önemli kişileri. Alt kademeli bürokratlar da var. Onlar da Avrupa’ya örnek alıyorlar ama Avrupa’nın kültürünü benimsememiş.

• 2024-08-30 12:57 Ve Halk şunu görüyor. Avrupalı güçlerin inanılmaz bir müdahalesi var. Osmanlı üzerinden zenginleşmeleri var. Ve daha da kötüsü, zenginliği artan Hristiyan cemaatlerin çıkarlarına hizmet ettiklerine inanıyorlar. Bu yüzden düşünsenize. Deniz ticaretini tekenine almış Rumlar var. Finans ve ticareti tekenine alan Ermeniler, Museviler var. Avrupalıların yeri geliyor hukuksal dokunulmazlığını alan Osmanlı’nın gayrimüslim vatandaşları. Daha sonra göreceğimiz 1915 Ermeni Tecrübe, 1922 Mübadele, günümüze geleceğin 1947 Varlık Barışı, 1955-67 olayları aslında Müslümanların bu zamanlarda kaybettiği sermayeyi geri alması için yaptığı şeyler denilebilir. Tarihi bir de bu açıdan görmek lazım. Sermaye değişimi aslında. Olay ekonomiye dayanabilir. Sadece milliyetçilik bazında görmemek lazım. Tamamen sermaye değişimi.

• 2024-08-31 00:17 Ali ve Fuat Paşalar, köktenci reformcu dediğimiz, sadece biz reformu yapacağız, herkes uyacak. tarzında insanlar.

• 2024-08-31 00:17 Aslında ilk Osmanlı gazetesi Takvim-i Vakai Sultanı İngilizce Mahmut döneminde çıkarılmıştı ama aslında resmin bir bülten hizmeti görüyor.

• 2024-08-31 00:18 Esas gazete İbrahim Şinasi’nin çıkardığı, 1860’ta çıkardığı tercümanı Ağval. Kendisi de Paris’te öğrenim görmüş, liberal ve modernleşme yanlısı bir kişi. Daha sonra bu gazeteden ayrılıp Tek başına 1862’de tasvir-i efkarı çıkarıyor. Tamamen bir muhalefet gazetesi oluyor. Yani Ali ve Fuat Paşa’ya karşı, yani hükümet aslında Ali ve Fuat Paşa karşı çalışan bir muhalefet gazetesi haline geliyor. Gene de baskılardan dolayı korkarak 1865’te kaçıyor ve gazeteyi, gazetenin editörlüğünü Namık Kemal’e veriyor.

• 2024-08-31 00:18 Namık Kemal de tercüme odasında çalışmış ve Osmanlı bürokratı. Kendisi gazeteyi daha da radikalleştiriyor. İnanılmaz bir muhalefet yapılıyor. Ve Namık Yaman şunu savunuyor. Liberal değerlerin İslami kanıtlarla savunulması.

• 2024-08-31 00:19 Ve kendilerine yeni Osmanlılar deniliyor. Yang Atomuz. Genç Türkler de deniliyor ama esas Yöntürk dediğimiz 2. Meşrutiyeti ilan edecek kadroları ama aslında ikisi birbirinin devamı. Bunlara karışmaması için Genç Osmanlılar denilmiş. Diğerlerini de Genç Türkler denilmiş. Çünkü onların Türk milliyetçiliği karakteri daha baskı. Yani iddia ve teraki oluşturan kadrolar.

• 2024-08-31 00:19 Bunu böyle özetleyebilirim. Ali ve Fuat ise kesinlikle gelenekselin düşmanı. Kendileri bürokratik istibdat kurmuşlar ve meşrutiyet de istemiyorlar.

• 2024-08-31 00:19 Namık Kemal yazılarında yeni bir söz dağarcığı oluşturuyor. Fransızca, Patriya için Vatan, Liberty için Hürriyet, Nation için Millet kelimelerini kullanıyor. İttifak-ı Hamiyet örgütününü kuruyorlar.

• 2024-08-31 00:20 1869’da Süveyş Kanunu’nun açılmasıyla Mısır’ın Çıkaradağ’ı alması. İngiltere ve Fransa’nın rekabet içine girilmesi burada. Fransa’nın 1870’de Prusya’ya yenilmesi.

• 2024-08-31 00:20 Sultan Abdülaziz, o dönem Ali ve Fuat Paşalar olduktan sonra otoriteyi kendi eline almaya çalışıyor ama yapamıyor. Sürekli olarak memurların yerini değiştiriyor. Huzursuzluk yaratıyor.

• 2024-08-31 00:21 O dönem 1873 ve 1874’te Anadolu’da kıtlık var. Avrupa’da da benzer bir ekonomik kriz var. 1873-1896 arasında büyük ekonomik bunalım var Avrupa’da.

• 2024-08-31 00:21 Devletin kurtuluşu adına Mithat Paşa, Serasker Hüseyin Paşa, Süleyman Paşa, Şeyhülislam Ayrılay Efendi 30 Mayıs 1876’da bir hükümet darbesi yaparak Abdülaziz’i indiriyorlar. Sultan 5. Murat’ı tahta çıkarıyorlar. Daha önce Yeni Anayasa Sözü veren Murat, Hat Düğümü ayınında bundan hiç bahsetmiyor. 5 Haziran 1876’da Abdülaziz intihar ediyor veya öldürülüyor. 15 Haziran’da Çerkezan adlı bir kolağası yani yüzbaşı kişisel sebeplerden şeklinde geçiyor talipte. Kabine toplantısında Hüseyin Avni ve Reşitbaşı, Raşit pardon, Raşitbaşı ve birkaç kişiyi öldürüyor. 15 Temmuz Devlet Şubası’nda anayasa ilan edilmesi kararı veriliyor.

• 2024-08-31 00:22 23 Aralık 1876’da İstanbul Konferansı toplanıyor. Konferansın ilk gününde kanunun esası ilan ediliyor. İstanbul’da büyük, uzun süren bir top atışlarıyla duyuru yapılıyor. Şaşırıyorlar ama gene de konferansa devam ediyorlar. Artık diyor ki Osmanlı, biz meşrutiyet ilan edildik. Yani Müslüman, gayrimüslim bütün tebaaya meşrutiyet hakları veriyorlar. Bulgarlar dahil herkes kendi hakkına gelip mecliste, parlamentoda savunabilecek.

• 2024-08-31 00:22 teslim olduktan sonra Rus ordusu İstanbul’da Yeşilköy dediğimiz yani Atatürk Havalimanı’nın olduğu yere kadar geliyor. Yapılan Ayasofya Anlaşması’yla 3 Mart 1878 tarihli Ayasofya Anlaşması’yla Özel Bulgar devletinin kurulması, çok büyük bir devlet kurulması, Karadağ toprak üç katını büyüyecek şekilde büyük topraklar verilmesi, Sırbistan’a da az da olsa yeni topraklar verilmesi, Sırbistan, Karadağ ve Romanya’nın bağımsız olması, Kars, Ardağ’ın batın ve doğu bayasının Rusya’ya verilmesi, Teselya, Epir ve Ermenistan’da yeni ıslahatlar, Ermenistan bölgelerinde yeni ıslahatlar yapılmasına karar veriliyor. Bu anlaşma Rusya’nın inanılmaz güçlenmesi anlamına geldiği için İngiltere ve Avusturya müdahale ederek bu anlaşmanın değiştirmesini istiyor.

• 2024-08-31 00:23 Viyana Konferansı’nda Avrupa dengesinin, 1878’de Balkan Konferansı son halkasıdır. Yine aynı şartlar ama Bulgaristan’a daha az toprak veriliyor. Bulgaristan’ın verilen toprağa bir çizgi çekiliyor. Güney kısmı Hristiyan vali atanıyor ama hala Osmanlı hakimiyetine devam ediyor. Yine Sırbistan, Karadağ, Romanya ve Bulgaristan bağımsız oluyor. Bosna-Hersek, bu arada Doğu eyaletleri de Rusya’ya bırakılıyor. Sadece Doğu Belediyesi bizde kalıyor. Avusturya, bu yardımları karşılığı Bosna-Hersek’i kendine ilhak ettiğini duyuruyor. Aynı şekilde İngiltere’de Kıbrıs’ı işgal ediyor. Ve Sultan 2. Abdülhamid Han daha tahta çıkalı birkaç ay olduğu için daha ipler kendi elinde değil.