Ümit Kurt, Mert Kayhan - Müzmin İttihatçı Celal Bayar

Highlights

• 2024-08-20 16:01 İşte Bayar’ın Hayriye Hanım’la konuşurken göstermiş olduğu nezaket ve kendisine hanımefendi hasretleri irade buyurursanız gibi böyle sözlerle hitap etmesi karşısında Çok şaşırıyor Murat Bardakçı ve ziyaret sonrasında dışarı çıktıkları zaman efendim diyor yani siz diyor reisi cumhursunuz yani neden de bu derece saygı gösteriyorsunuz gibisinden bir soruya Celal Bayar’ın verdiği cevap bana göre yani tarihe not düşürmesi gereken bir şey.

• 2024-08-20 16:07 Şimdi biliyorsun 25 Şubat 1943’te Nasyonel Sosyalist Parti ve iktidarı Hitler, Adolf Hitler Talat Paşa’nın kemiklerini gönderiyor Türkiye’ye, İstanbul’a.

• 2024-08-20 16:08 Bu saydığım bütün isimler… ve ön safta yaralıyorlar ve en ön safta yaralanan biri de Celal Bayar bu isimlerin ortak özelliği iddia ve terakki içinde eğer siz belli kanatlar olduğunu söylüyorsanız böyle bir şey iddiada bulunuyorsak bu heterojen bir yapıydı falan filan diyorsak bu Talat Paşa’nın kanadı abi Onu teşkil eden, Talat Paşa klibi, fraksiyonu diyelim eski solcuların tabiriyle.

• 2024-08-20 16:10 Ve yine Hans Lukas Kieser’in kitabında iddia ettiği üzere baktığımız zaman Ocak 1913’deki Babali baskınından askeri daiberle tekrar hürriyet ve itilaftan iktidarı geri aldıkları zaman Hans Lukas Kieser’e göre Talat İstanbul’un ve Osmanlı İmparatorluğundaki bütün karar alma mekanizmaların mercilerinin en başında en tepesindeki kişi.

• 2024-08-20 16:17 Şimdi Celal Bayar, Bursa’da kurulan İttihat ve Terakki kulübüne. kurucularından, ilk üyelerinden. 1909’daki 31 Mart vakası sırasında, Nisan 1909’da, Bursa’da da bu İttihadi Muhammediye Cemiyeti’nin Bursa’daki kolu da var, onlar da hareketlilik içinde.

• 2024-08-16 21:33 Adnan Menderes de bunların içinde ve Celal Bayar’la birlikte biliyorsun dörtlü takrir verip Cumhuriyet Halk Partisi içinden bir muhalefet oluşturuyorlar. Hani Mustafa Kemal’in sağlığında yapabilecek bir şey değil bu.

• 2024-08-16 21:33 Ya 1945’e kadar, 1945’e kadar söylediğin aslında tespit yine doğru. Tabii 45 sonrası özellikle Cumhuriyet Halk Partisi’nin bu çiftçiyi toprak vergilendirme kanunu Onun yarattığı, yani tabii o meclisin içinde toprak sahibi bir sürü vekil var.

• 2024-08-16 21:33 Nereye çağırsa, Mustafa Kemal nereye çağırsa orada. Dersim, Şark Islahat, daha sonra Türkiye İş Bankası’nın kuruluşu.

• 2024-08-17 16:35 Yani bu diyalog üzerine merhum Erol Şadi Erdinç, İttihat ve Terakki üzerine ve Divan-ı Arbi örfü yargılamaları üzerine külliyatı olan, o da yakın zamanda kaybettik. O da bir mülakatında İttihat ve Terakki’yi şöyle tanımlıyor. Her şeyden önce bir ruh diyor yani.

• 2024-08-17 16:33 Onun üzerine de belki bir program yaparız daha sonra. O da İttihat ve Terakki’nin önemli figürlerinden. Yani Merkezi Umumi Üyesi ve Tanin Gazetesi bildiğimiz gibi.

• 2024-08-20 16:15 Baktığımız zaman yani o yeni rejimin kilit kadrolarını hem alt hem orta ve üst düzey üst ölçekte dolduran şahsiyetler ne Enver’in ne Cemal’e yakın şahsiyetler Talat’a yakın şahsiyetler ve bunlardan en önemlisi de Celal Bayar.

• 2024-08-20 16:17 Şimdi Celal Bayar, Bursa’da kurulan İttihat ve Terakki kulübüne. kurucularından, ilk üyelerinden. 1909’daki 31 Mart vakası sırasında, Nisan 1909’da, Bursa’da da bu İttihadi Muhammediye Cemiyeti’nin Bursa’daki kolu da var, onlar da hareketlilik içinde. Yani karşı tarafın tabiriyle gerici bir hareket, irticai bir hareket. Celal Bayar, Bursa’da o hareketin bastırılması noktasında halkı örgütleyen birisi.

• 2024-08-20 16:06 Cumhuriyet kadrolarında Mustafa Kemal O bürokratik kadrolara, sivil ve askeri bürokratik kadrolara baktığımız zaman Talat’ın tornasından çıkmış, onun rahle-i tehdisatından geçmiş, onun o dönem güvendiği tehditçi hadisesinde, Ermenilerin imhasa hadisesinde, 1913’teki Rumların Doğu Trakya’dan ve Ege sahillerinden göç ertilmesi işlerinde görev verdiği bürokratlar, mutasarıflar, kaymakamlar, diğer Kısmı siyasi de dahiliye nezaretine bağlı ikinci şubede çalışan diğer bürokratlar Esat Uraslar, Mustafa Reşat, Mimaroğlu o da bizim üçüncü programın konusu olacak.

• 2024-08-16 21:30 Birincisi Yani yaşının uzunluğu, siyasete çok erken yaşta atılması, yani neredeyse geç dönem, 19. yüzyılın sonundan erken 20. yüzyıl ve işte bizim çağdaş Türkiye siyaseti, modern Türkiye siyaseti, çağdaş Türkiye siyaseti dediğimiz o bütün evrelerde, bütün aşamalarda adam var. Hem de aktif bir şekilde yani siyasi hayatın içinde.

• 2024-08-16 21:35 Baktığın zaman başlarında kimlerin olmaması, bulunmaması gerektiğine dair reihsas ettiler. Bunun da tetikleyicisi bu fişeyi atan senin az önce dediğin dengeci Celal Bayar.

• 2024-08-20 16:12 Ve Talat Paşa’nın hattı zatında Celal Bayar. Onun tilmizi olarak, onun torunasından çıkma yetiştirdiği bir bürokrat olarak, bir komitacı olarak Celal Bayar.

• 2024-08-20 16:13 Murat Bardakçı özelinde sorduğun şeye geçersek o da 1981 senesinde işte Talat Paşa’nın eşi o zaman hâlâsa Hayriye Hanım ona mutat ziyaretlerinden birini gerçekleştiriyor. Bu sefer Bardakçı’ya Celal Bayar eşlik ediyor 1981’de. İşte Bayar’ın Hayriye Hanım’la konuşurken göstermiş olduğu nezaket ve kendisine hanımefendi hasretleri irade buyurursanız gibi böyle sözlerle hitap etmesi karşısında Çok şaşırıyor Murat Bardakçı ve ziyaret sonrasında dışarı çıktıkları zaman efendim diyor yani siz diyor reisi cumhursunuz yani neden de bu derece saygı gösteriyorsunuz gibisinden bir soruya Celal Bayar’ın verdiği cevap bana göre yani tarihe not düşürmesi gereken bir şey. Aynı zamanda o itaat ve terakki ruhunu onun gündelik hayattaki işleyişinin de nasıl olduğuna dair bize çok ciddi ipuçları veriyor. Ne demek ya diyor. Kendisi diyor, şefimin refikasıdır. Şefimin refikasıdır. 1981 sene. Tamam mı? 12 Eylül olmuş yani. 1981’de

• 2024-08-20 16:04 Yani o kısmı netleştirmek için çok da konuya hakim olmayan dinleyiciler, izleyiciler için aslında genel anlatı Mustafa Kemal tarafından bunun yaratıldığı, bunun kurulduğu veya bazı noktalarda işin lafını biraz değiştirerek aslında yani yarattığı devlete bir millet, yani bir millete bir devlet yaratmak değil, yaratılmış olan devlete bir millet yaratmaya çalıştığı üzerinedir.

• 2024-08-20 16:11 Hans Lukas Kieser’in kitabında iddia ettiği üzere baktığımız zaman Ocak 1913’deki Babali baskınından askeri daiberle tekrar hürriyet ve itilaftan iktidarı geri aldıkları zaman Hans Lukas Kieser’e göre Talat İstanbul’un ve Osmanlı İmparatorluğundaki bütün karar alma mekanizmaların mercilerinin en başında en tepesindeki kişi. Cumhuriyet kadrolarında Mustafa Kemal O bürokratik kadrolara, sivil ve askeri bürokratik kadrolara baktığımız zaman Talat’ın tornasından çıkmış, onun rahle-i tehdisatından geçmiş, onun o dönem güvendiği tehditçi hadisesinde, Ermenilerin imhasa hadisesinde, 1913’teki Rumların Doğu Trakya’dan ve Ege sahillerinden göç ertilmesi işlerinde görev verdiği bürokratlar, mutasarıflar, kaymakamlar, diğer Kısmı siyasi de dahiliye nezaretine bağlı ikinci şubede çalışan diğer bürokratlar Esat Uraslar, Mustafa Reşat, Mimaroğlu o da bizim üçüncü programın konusu olacak.

• 2024-08-20 16:16 Enver’in ne Cemal’e yakın şahsiyetler Talat’a yakın şahsiyetler ve bunlardan en önemlisi de Celal Bayar.

• 2024-08-20 16:08 Tahsin Uzer Şükrü Kaya, Abdülhalik Renda, Atıf Kamçıl, Celal Bayar, Muhittin Birgen, Fahli Rıfkı Atay, Necmettin Sadak, Yunus Nadi ve Hüseyin Cahit Yalçın.

• 2024-08-20 16:17 Celal Bayar, Bursa’da kurulan İttihat ve Terakki kulübüne. kurucularından, ilk üyelerinden. 1909’daki 31 Mart vakası sırasında, Nisan 1909’da, Bursa’da da bu İttihadi Muhammediye Cemiyeti’nin Bursa’daki kolu da var, onlar da hareketlilik içinde. Yani karşı tarafın tabiriyle gerici bir hareket, irticai bir hareket. Celal Bayar, Bursa’da o hareketin bastırılması noktasında halkı örgütleyen birisi. Örgütçü bir adam

• 2024-08-20 16:21 E tabii O dönem yine milli mücadele dönemi diye adlandırılan dönemde reddi, ilhak ve müdafaa hukuku Osmaniye cemiyetlerine görev yapıyor. Ege bölgesinin Yunanlar tarafından işgal edilmesini önlemek ve halkı düşmana karşı harekete geçirmek için İzmir’i terk ederek Ödemiş köylerine gider. Kıyafet değiştirip önce Efe sonra da Hoca kıyafetiyle halk arasına karışıyor. Hangi sıfatla? Galip Hoca sıfatıyla.

• 2024-08-20 16:22 tabii bir şekilde. Yani devam edebiliriz. Osmanlı Mebusan Meclisi seçimleri, Saruhan Mebus seçiliyor, Manisa yani.

• 2024-08-20 16:23 Bence önemli görevlerinden bir tanesi 1924’ten, Mart 1924’ten Temmuz 1924’de kadar Mübadele, İmar ve İskan vekaletinde vekillik. Buradan ayrılarak İş Bankası kurmakta görevlendiriliyor. 1932 yılına kadar bankanın genel müdürü.

• 2024-08-20 16:23 İnönü’nün daha ağır, daha koyu, daha sıkı devletçi yaklaşımına biraz daha bugünün şartlarında, biraz daha liberal bir ekonomiyi savunarak karşılık veriyor.

• 2024-08-20 16:25 27 Mayıs sonrasında senin de gayet iyi bildiğin gibi yargılanıyor ve o da Menderes’lerle birlikte idama mahkum ediliyor. Fakat o dönemin seninle konuştuğumuzda da bunun üzerinde durduk. Enteresan, ilginç noktalarından bir tanesi o dönem idam edilmemesi için Bunlardan ayrı diğer idamlıklardan ayrı tutulması için Vatikan’dan dahil mektuplar geliyor. Evet onu ilk defa Doğan Avcıoğlu’nun iddiası bu. Doğan Avcıoğlu’nun Türkiye’nin düzeni kitabında görmüştüm galiba.

• 2024-08-20 16:26 Kemal’in, İsmet İnönü’nün başbakanlık performansında memnun olmadığı herkesin malumu. Bu neden kaynaklanıyor? Onun idare etme, olayları ele alma, meseleleri ele alma noktasında Mustafa Kemal’in talimatlarını çok da dinlememesi. Bunu biz İzmir İslam Mahkemelerinde bile gördük. Kazım Karabekir’i tutuklandıktan hemen sonra salıvermesiyle Mustafa Kemal buna bu kişisel bir mesele değil, bu siyasi bir mesele diyerek orada da yine biliyorsun başbakanlıktan alıyor. Başbakanlıktan

• 2024-08-20 16:26 İnönü’nün Mustafa Kemal ile olan çatışması ve bunun Celal Bayar üzerine birlurlaşması önemli dönüm noktalarından bir tanesi de Dersim Harekatı.

• 2024-08-20 16:29 Celal Bayar O bölgeye gittiği zaman oradaki aşiret reisleriyle işte o feodal lordlarla görüştüğü zaman onlara şunu söylüyor Hani rahat durun Bizim Ermenilere yaptığımızı en iyi siz bilirsiniz Gibi bir lafı olduğunu söylüyor Nuri Dersim’in Şimdi Dersim tertelesi arifesinde Başbakan İsmet İnönü işte Ama Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal tarafının 19 Eylül 1937 görevinden alınıyor ve yerine dönemin ekonomi bakanı Celal Bayar getiriliyor. Dersim harekatı ondan sonra bir hareket haline dönüşmeye başlıyor. İsmet İnönü’nün bakış açısı biraz daha işte tamam oraya bir takım ekonomik politikaları yapalım, bayındır hale getirilelim. Yani şiddet uygulanması, tenkil edilmesi noktasında fren yaptığı noktalar var. Bunu Mustafa Kemal’in hoşuna gitmedi.

• 2024-08-20 16:30 Şimdi bu Şark raporundan bahsettim ya sana 4 Aralık 1936’da Mustafa Kemal’e sunuyor bunu Celal Bayar. Orada diyor ki bizim bugün dahi Doğu’ya yerleştiğimiz söylenemez diyor. Mustafa Kemal hiçbir arkadaşına nutuklarında yer vermemiş ama Celal Bayar her yerde.

• 2024-08-20 16:31 Bayar anılarında yıllar sonra diyor ki Dersim vurulacak dedi. Atatürk sorumluluğu alıyorum Dersim vurulacak dedi. diyor ve Dersim’i vurduk taş üstünde taş bırakmadık gibi bir söylemi var.

• 2024-08-20 16:32 Şimdi Dersim’de görev yapan bir istihbarat subayı ile konuşmuş bir araştırmacı orada 1937’de Celal Bayar’ın Mustafa Kemal’e bir rapor götürdüğünü ve Elazığ Ovası’ndan Dersim’i hedef alan bir tatbikat yapmak istediğinin anlaşıldığını iddia ediyor ve Mustafa Kemal’in bu tatbikat dosyasını geri çevirdi diyor. Bayer ikinci kez gittiğinde buna gerek yok dedi demiş. İlk söylediğimde tezat olan bir şeyden bahsediyorum. Biri diyor ki Mustafa Kemal talimat verdi, emir verdi ona göre yaptık. Öbürü de diyor ki başka bir anlatıda şey diyor ya hastaydı, ölüm döşeğindeydi hiçbir şeyden haberi yoktu, operasyonlardan bile haberi yoktu gibi bir şey var.

• 2024-08-20 16:35 Mustafa Kemal’in şöyle bir şey abi Abdullah Alpogan Paşa var umumi müfettişlerden bir tanesi Alp Doğan Paşa Abdullah Alp Doğan evet Mustafa Kemal’le birlikte Dersim’e gitmişler. Başbakanlık arşivlerinde görüntüleri var. Arşivlerde Mustafa Kemal’in vefat etmeden 1,5 ay öncesine kadar imzaladığı raporlar var. Bizzat ilgileniyor Dersim’le.

• 2024-08-20 16:37 Dersim için vazife alacak ve umumi bir tarama hareketiyle bu meseleyi kökünden söküp atacaktır. Gayet net bir şekilde zaten durumu ortaya koyuyor. Bu netlik Talat Paşa’nın Ermeni meselesinin halli, Ermeni meselesinin külliyen izale edilmesi, kendi lafıdır bu. Yani bu meselenin tamamen kökten çözülmesi, halledilmesi meselesindeki bakışla bu bakış aynıdır.

• 2024-08-20 16:39 vatanseverlik, vatana yurda tapınma kültü bu hakikaten bu popülist bir laf değil bak bu insan, bu adamların iman ettiği bir şey kutsal bir kutsiyet atfettikleri bir şey. Yani Celal Bayal açısından da zaten anti komünistliği herhalde yani arşu alemi aşmıştır.

• 2024-08-20 16:43 Vefat etmeden hemen önce 1982’de BBC’ye verdiği BBC arşiv odası da görmüştüm onu. Çok kült bir şey bence. Hatta o kitap projesinden bahsettim ya sana. Girişi öyle yapmıştım yani. İnşallah bir gün bitiririm o kitabı da. Birlikte onun üzerine de çalışırız, konuşuruz. Orada tabii yani 10-12 dakikalık bir mülakat. şey anlatıyor, Milli Mücadele Dönemi işte Ege’de, Afyon’da işte Sakarya Muhabir Ebisi onları böyle anlatıyor. Mustafa Kemal tabii övgüsü var orada mevzul miktarda ve sonra şeyi soruyor mülakatı yapan kişi yani efendim diyor yüz küsur yaşındasınız bir sürü badireler atlattınız neler gördünüz neler geçirdiniz işte savaşlar darbeler fırtınalar aklına ne gelirse Hayatınızda en mutlu anınız neydi? diye soruyor. Celal Bayar şöyle cevap veriyor. En çok sevindiğim gün, memleketimizi istila eden düşmanlarımızı denize döktüğümüz gündür. Çünkü her şey açıldı. Gerisi tamamdı. Yani demokrasi şu ve bu her şeyi yapabilirdik. Yani memleketi ancak bu şekilde kurtarabilirdik. Ankara’nın komşusu demek olan Sakarya’ya kadar geldi Yunan ordusu. Giderken o Sakarya ordusundan, İzmir’e kadar olan yerden, kaçanlardan köyleri yaktılar. Ve onu da mazur görüyorum. Malum orduda olur bunlar.